ریشه‌ی انگیزه؛ چگونه درد می‌تواند محرک حرکت باشد؟

انگیزه یکی از اصلی‌ترین نیروهای محرک در زندگی انسان است. بسیاری از افراد در جلسات مشاوره‌ی روانشناسی این پرسش را مطرح می‌کنند: «انگیزه از کجا می‌آید و چرا گاهی به‌طور کامل از بین می‌رود؟» پاسخ به این پرسش، نیازمند بررسی علمی و روانشناختی ریشه‌های انگیزه است. نکته‌ی مهم اینجاست که همیشه لذت، عشق یا امید محرک اصلی انسان‌ها نیست؛ گاهی درد، رنج و نارضایتی از وضعیت موجود به‌قدری قوی می‌شود که می‌تواند موتور حرکت و تغییر را روشن کند.

ریشه‌ی انگیزه از نگاه روانشناسی

انگیزه (Motivation) در روانشناسی به نیرویی گفته می‌شود که رفتار و عملکرد انسان را هدایت می‌کند. روانشناسان انگیزه را در دو دسته‌ی اصلی بررسی می‌کنند:

انگیزه

انگیزه‌ی درونی (Intrinsic Motivation):
زمانی که فرد از درون خود به انجام یک کار علاقه‌مند است، مثل لذت بردن از یادگیری یا هنر.
انگیزه‌ی بیرونی (Extrinsic Motivation):
زمانی که محرک‌های بیرونی مانند پول، جایگاه اجتماعی، یا تشویق دیگران باعث می‌شود فرد برای رسیدن به هدفی تلاش کند.

اما ریشه‌ی هر دو نوع انگیزه را می‌توان در دو اصل اساسی یافت:

حرکت به سمت لذت و رضایت.
دوری از درد و رنج.

نقش درد در ایجاد انگیزه

یکی از اصول مهم روانشناسی انگیزش این است که درد می‌تواند قوی‌تر از لذت عمل کند. برای مثال:

فردی که از اضافه‌وزن و بیماری‌های ناشی از آن رنج می‌برد، ممکن است با قدرت بیشتری به سمت ورزش و رژیم سالم برود.
کسی که از یک شغل یکنواخت و کم‌درآمد خسته شده، همین نارضایتی می‌تواند موتور تلاش او برای یادگیری مهارت‌های جدید باشد.

در واقع، درد همان آلارم درونی است که به ما هشدار می‌دهد زمان تغییر فرا رسیده است. بسیاری از مراجعین در اتاق مشاوره‌ی ما در «راهیار» گفته‌اند که «اگر سختی‌ها و فشارها نبود، شاید هیچ‌وقت برای تغییر قدم برنمی‌داشتیم».

چرا برخی افراد حتی با وجود درد بی‌انگیزه می‌مانند؟

گرچه رنج و سختی می‌تواند محرک تغییر باشد، اما همه‌ی افراد یکسان واکنش نشان نمی‌دهند. بعضی افراد در برابر مشکلات دچار درماندگی آموخته‌شده (Learned Helplessness) می‌شوند. یعنی به جای حرکت، به مرور باور می‌کنند که تغییر ممکن نیست و تسلیم شرایط می‌شوند.

انگیزه

این تفاوت واکنش، معمولاً به عوامل زیر برمی‌گردد:

باورهای فردی و تربیتی: کسی که یاد گرفته «من توانمندم» سریع‌تر به سمت تغییر می‌رود.
حمایت اجتماعی: داشتن دوستان و خانواده‌ی پشتیبان، احتمال حرکت را بیشتر می‌کند.
مهارت‌های روانی: مثل مدیریت استرس، حل مسئله و خودآگاهی.

تجربه‌ی یکی از مراجعین

یکی از مراجعین ما در راهیار، خانمی ۳۵ ساله بود که به دلیل یک ازدواج ناموفق دچار افسردگی شدید شده بود. او می‌گفت: «سال‌ها در یک رابطه‌ی ناسالم مانده بودم چون می‌ترسیدم تنها بمانم. اما وقتی دیدم این رابطه سلامت روانم را نابود کرده، همان درد باعث شد تصمیم بگیرم مسیر تازه‌ای انتخاب کنم.»
این تجربه نشان می‌دهد که گاهی درد به ما جرئت رها کردن می‌دهد و همان نقطه‌ی آغاز یک زندگی تازه است.

تمرین‌هایی برای یافتن و تقویت انگیزه

انگیزه

اگر احساس می‌کنید انگیزه‌ی کافی ندارید، تمرین‌های زیر می‌تواند به شما کمک کند:

لیست دردها و نارضایتی‌ها: بنویسید از چه چیزهایی در زندگی‌تان رنج می‌برید. این فهرست را مقابل خود بگذارید تا یادآوری کند چرا باید تغییر کنید.
تصویرسازی آینده‌ی بهتر: هر روز ۵ دقیقه چشم‌هایتان را ببندید و خودتان را در وضعیتی تصور کنید که به هدف رسیده‌اید.
تقسیم هدف به قدم‌های کوچک: اگر مسیرتان بزرگ و ترسناک به نظر برسد، انگیزه‌تان نابود می‌شود. اهداف را خرد و قابل‌اجرا کنید.
یادگیری از شکست‌ها: هر بار شکست خوردید، به جای سرزنش خود، از آن به‌عنوان «داده‌ای برای اصلاح مسیر» استفاده کنید.
راستی! شاید مقاله ی هدف گذاری و سحرخیزی: تقویت کننده ی انگیزه هم براتون جالب و مفید باشه.

چه زمانی نیاز به کمک حرفه‌ای داریم؟

اگر احساس می‌کنید مدت‌هاست بدون انگیزه مانده‌اید، یا حتی درد و رنج هم نمی‌تواند شما را به حرکت وادارد، احتمالاً نیاز به حمایت روانشناختی دارید. مشاوره‌ی تخصصی می‌تواند به شما کمک کند ریشه‌های درونی بی‌انگیزگی را پیدا کرده و قدم به قدم برای ساختن انرژی حرکت کنید.