تحلیل روان‌شناختی قدرت در فیلم فهرست شیندلر

فیلم «فهرست شیندلر» (Schindler’s List) ساخته استیون اسپیلبرگ، یکی از تاثیرگذارترین آثار سینمایی درباره هولوکاست و نجات جان یهودیان توسط یک تاجر آلمانی است. در دل این روایت تاریخی، مفاهیم روان‌شناختی عمیقی چون قدرت، تحول شخصیت، سادیسم، مسئولیت‌پذیری، و همدلی به تصویر کشیده شده‌اند.

در این مقاله، با نگاهی علمی و تحلیلی، به بررسی روان‌شناسی قدرت در دو شخصیت کلیدی این فیلم، اسکار شیندلر و آمون گوث، می‌پردازیم. از سوی دیگر، با استناد به نظریه‌های روان‌شناختی همچون نظریه قدرت اجتماعی فرنچ و ریون (1959) و نظریه اختلالات شخصیت، به واکاوی ساختار روانی این دو فرد می‌پردازیم.

اسکار شیندلر: قدرت درونی، رسالت و تحول شخصیت

قدرت درونی چیست؟

در روان‌شناسی، قدرت درونی اشاره به منابعی دارد که فرد از درون خود برای تأثیرگذاری استفاده می‌کند؛ شامل همدلی، ارزش‌های اخلاقی، مسئولیت‌پذیری، و معنابخشی. برخلاف قدرت بیرونی که وابسته به مقام یا زور است، قدرت درونی از منش و بلوغ روانی می‌آید.

شیندلر: از سودجویی تا ایثار

در ابتدای فیلم، اسکار شیندلر شخصی فرصت‌طلب و سودجوست که از جنگ برای ثروت‌اندوزی بهره می‌برد. اما در میانه‌ی داستان، تحولی بنیادین در شخصیت او رخ می‌دهد. مواجهه با درد، رنج و بی‌عدالتی منجر به بیداری قدرت درونی او می‌شود. در نهایت، او همه‌ی دارایی خود را فدای نجات جان انسان‌ها می‌کند؛ تصمیمی برخاسته از قدرت اخلاقی.

مثال از فیلم: شیندلر در صحنه‌ای کلید گاوصندوق خود را کنار می‌گذارد و با حسرت می‌گوید: «می‌توانستم بیشتر نجات دهم… این انگشتر می‌توانست جان یکی دیگر را نجات دهد...»

این دیالوگ، نشانه بلوغ روانی و عمق دگردیسی روان‌شناختی اوست. در واقع شیندلر در میانه ی کارش با رسالتش آشنا می شود. رسالت و ماموریتی که او را به سمتی سوق می دهد که حتی در مسیرش نه تنها از اندوختن مال و ثروت منصرف شود، بلکه مال و ثروتش را در مسیر رسالتش سرمایه گذاری کند.

برای دانستن معنای بهتر رسالت بد نیست به مقاله ی : رسالت زندگی سری بزنید.

آمون گوث: قدرت بیرونی، سادیسم و اختلال شخصیت

قدرت بیرونی چیست؟

قدرت بیرونی، مطابق نظریه فرنچ و ریون، به قدرتی گفته می‌شود که از جایگاه، کنترل منابع، تهدید و زور ناشی می‌شود. افراد دارای قدرت بیرونی به‌جای تأثیرگذاری درونی، از ابزارهایی همچون ترس، مجازات، و تحقیر برای اعمال نفوذ استفاده می‌کنند.

گوث: چهره تاریک قدرت

آمون گوث فرمانده اردوگاه کار اجباری در فیلم است که از شکنجه، تحقیر و کشتن دیگران لذت می‌برد. قدرت او نه از شخصیت، بلکه از مقام و اسلحه ناشی می‌شود. او نماد تمام‌عیار قدرت بیرونی فاقد معنا است؛ قدرتی که منجر به فساد، بی‌رحمی و فروپاشی روانی می‌شود.

تحلیل روان‌شناختی گوث: سادیسم و اختلال ضد اجتماعی

اختلال شخصیت ضد اجتماعی (ASPD) و اختلال شخصیت سادیستیک، هر دو در تشخیص شخصیت گوث قابل بررسی‌اند.

ویژگی‌های شخصیت سادیستیک:

• لذت از رنج دیگران

• تحقیر سیستماتیک قربانیان

• بی‌احساسی نسبت به درد و مرگ

• کنترل‌گری شدید

مثال از فیلم: گوث از بالکن خانه‌اش زندانیان را هدف قرار می‌دهد و این عمل را نه از روی اجبار، بلکه برای لذت شخصی انجام می‌دهد.

ویژگی‌های اختلال شخصیت ضد اجتماعی:

• عدم احساس گناه یا پشیمانی

• بی‌اعتنایی به حقوق دیگران

• دروغ‌گویی و فریب

• ناتوانی در ایجاد ارتباط سالم انسانی

تفاوت های بنیادی گوث و شیندلر

نظریه‌های روان‌شناسی قدرت

نظریه فرنچ و ریون (1959):

این نظریه پنج نوع قدرت اجتماعی را معرفی می‌کند:

1. قدرت پاداش (Reward Power)

2. قدرت اجبار (Coercive Power)

3. قدرت مشروع (Legitimate Power)

4. قدرت تخصصی (Expert Power)

5. قدرت مرجعیت (Referent Power)

شیندلر در پایان فیلم صاحب قدرت مرجعیت و اخلاقی است، در حالی که گوث از قدرت اجبار و مشروع (از منظر حکومتی) استفاده می‌کند.

دعوت به تأمل و تمرین

🔹 تمرین پیشنهادی: یکی از موقعیت‌هایی را که در آن از قدرت خود استفاده کرده‌اید مرور کنید. آیا قدرت‌تان درونی بوده یا بیرونی؟ چه احساسی پس از آن تجربه کرده‌اید؟

🔹 پرسش برای مراجعان و مخاطبان راهیار:

• آیا تا به‌حال قدرت را در قالب مهربانی، ایثار یا هدایت تجربه کرده‌اید؟

• کدام‌یک از این دو شخصیت به شما نزدیک‌تر است؟

جمع‌بندی

فیلم فهرست شیندلر تنها روایتی از نجات جان انسان‌ها در دل تاریکی جنگ نیست؛ بلکه دعوتی است به بازاندیشی در مورد مفهوم قدرت. قدرتی که از درون می‌جوشد، می‌تواند جان‌بخش باشد، و قدرتی که بر زور بنا شده، منجر به نابودی.

در جهان پرتلاطم امروز، نیاز ما بیش از هر زمان دیگر به قدرت درونی و بلوغ روان‌شناختی است؛ قدرتی از جنس شفقت، رسالت، و تعهد انسانی.

منبع 1        منبع 2     منبع 3