تاب‌آوری در مهاجرت: چگونه در غربت زمین‌گیر نشویم؟

مهاجرت، هرچند می‌تواند فرصتی برای رشد و تجربه‌ی جهانی تازه باشد، اما از جمله بحران‌هایی است که فشارهای روانی و اجتماعی فراوانی به همراه دارد. جدا شدن از خانواده، فرهنگ، زبان، سیستم‌های اجتماعی و حتی آب‌وهوا، فرد را با چالش‌هایی روبه‌رو می‌کند که مستقیماً تاب‌آوری او را به چالش می‌کشد. در چنین شرایطی، داشتن مهارت تاب‌آوری می‌تواند به مهاجر کمک کند تا نه‌تنها دوام بیاورد، بلکه در این تجربه سخت، رشد روانی و شخصی را نیز تجربه کند.

تاب‌آوری یعنی چه در بستر مهاجرت؟

تاب‌آوری (Resilience) به توانایی فرد برای انطباق، بازیابی و رشد در مواجهه با بحران‌ها و سختی‌ها گفته می‌شود. در مهاجرت، این سختی‌ها شامل:

• دلتنگی برای خانه و عزیزان

• تفاوت فرهنگی و زبانی

• فشارهای اقتصادی و شغلی

• تبعیض یا انزوا

• نبود حمایت اجتماعی

می‌شود. مهاجر تاب‌آور کسی نیست که هیچ‌گاه غمگین یا خسته نمی‌شود، بلکه کسی است که راهی برای برخاستن و معنا دادن به تجربه‌اش پیدا می‌کند.

انواع تاب‌آوری در مهاجرت

با نگاه به چهار نوع تاب‌آوری (جسمی، روانی، اجتماعی، شناختی) که در روان‌شناسی مطرح‌اند، می‌توانیم بهتر درک کنیم مهاجر تاب‌آور چه ویژگی‌هایی دارد:

1. تاب‌آوری روانی و عاطفی:

مهاجران اغلب با غم غربت، اضطراب آینده و گاهی افسردگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. تاب‌آوری روانی یعنی توانایی کنترل احساسات، تحمل ناامیدی و حفظ امید.

مثال: مریم، مهاجری که در آلمان تنها زندگی می‌کند، با استفاده از نوشتن روزانه، تماس منظم با خانواده و شرکت در کلاس یوگا، حال روانی خود را تنظیم می‌کند.

2. تاب‌آوری اجتماعی:

ساختن شبکه‌های حمایتی جدید، حفظ ارتباطات مثبت و احساس تعلق به جامعه میزبان.

مثال: رضا با پیوستن به انجمن ایرانیان مقیم کانادا و کمک به تازه‌واردها، نه‌تنها احساس انزوا را کاهش داد، بلکه حس مفید بودن را تجربه کرد.

3. تاب‌آوری شناختی:

قابلیت تطبیق ذهنی، بازنگری در باورها، حل مسئله و یادگیری از موقعیت‌های جدید.

مثال: سارا ابتدا شوکه شد از این‌که مدرک‌اش در آمریکا معادل‌سازی نمی‌شود، اما به‌جای تسلیم، دوره‌های آنلاین گذراند، و با تغییر مسیر شغلی، دوباره وارد بازار کار شد.

4. تاب‌آوری جسمی:

تغذیه، خواب، ورزش و مراقبت از بدن در شرایط جدید به فرد کمک می‌کند انرژی لازم برای مقابله با بحران را حفظ کند.

مثال: فرهاد با وجود دو شیفت کاری، پیاده‌روی روزانه را حذف نکرده و همین کمکش کرده همچنان پرانرژی باشد.

روان‌شناسی مهاجرت و نقش آن در تاب‌آوری

طبق نظریه‌ی Berry (1997) چهار راهبرد مقابله‌ای برای مهاجران وجود دارد:

1. همسان‌سازی (Assimilation): کنار گذاشتن فرهنگ خود و جذب فرهنگ میزبان

2. تفکیک (Separation): حفظ فرهنگ خود و اجتناب از فرهنگ میزبان

3. ادغام (Integration): ترکیب فرهنگ خود با فرهنگ میزبان ← بیشترین میزان سلامت روان

4. حاشیه‌نشینی (Marginalization): نداشتن تعلق به هیچ‌کدام ← بیشترین آسیب روانی

تاب‌آوری روان‌شناختی در مهاجرت اغلب وابسته به رویکرد ادغام است. مهاجرانی که می‌توانند هم اصالت خود را حفظ کنند و هم از فرهنگ جدید یاد بگیرند، بیشترین سازگاری و رضایت را دارند.

معنویت و تاب‌آوری مهاجر

برای بسیاری از مهاجران، باورهای معنوی و دینی مانند دعا، زیارت، اعتماد به مشیت الهی و درک هدفی بزرگ‌تر از رنج‌ها، منابعی قوی برای تاب‌آوری هستند. معنویت، معنا و جهت می‌دهد و تحمل سختی‌ها را ممکن می‌سازد.

مثال: نرگس، مهاجری در نروژ، با خواندن زیارت عاشورا و گوش دادن به مداحی‌های حسینی در شب‌های تنهایی، احساس پیوند با هویت خود را حفظ کرده و توان تحمل فشار غربت را بالا برده است.

شاید دوست داشته باشی این مقاله مرتبط رو هم بخونی:

تاب‌آوری و معنویت: پیوندی که ما را در دل سختی‌ها مقاوم‌تر می‌سازد

چالش‌هایی که تاب‌آوری را تضعیف می‌کنند

• باورهای ناکارآمد: مثل "من نباید هیچ وقت ناراحت باشم"، یا "اگر موفق نشدم، شکست خوردم"

• عدم حمایت اجتماعی: نداشتن حتی یک نفر برای درد دل

• کمال‌گرایی: فشار بی‌رحمانه به خود برای سریع موفق شدن

• مقایسه با دیگر مهاجران: که می‌تواند منجر به خودتحقیری شود

چه‌طور تاب‌آورتر شویم؟ راهکارهای عملی برای مهاجران

1. بازنویسی روایت مهاجرت

به جای این‌که مهاجرت را فقط "دور شدن از خانه" بدانیم، آن را "سفر رشد و استقلال" ببینیم.

2. حفظ ارتباط با خانواده و دوستان

ابزارهایی مثل تماس تصویری و شبکه‌های اجتماعی می‌توانند پل‌های عاطفی را زنده نگه دارند.

3. ساخت شبکه‌های حمایت جدید

در کلاس زبان، مسجد، انجمن ایرانیان یا مراکز داوطلبی عضو شوید. تنها نمانید.

4. ثبت تجربیات روزانه

نوشتن اتفاقات روزانه و احساسات، کمک می‌کند تا ذهن منظم‌تر با شرایط کنار بیاید.

5. آموزش مداوم

به جای حس بی‌کفایتی، به یادگیری زبان و مهارت‌های جدید به عنوان فرصت نگاه کنید.

6. مراجعه به مشاور روان‌شناسی

اگر احساس می‌کنید حال‌تان رو به وخامت است، از یک روان‌درمانگر فارسی‌زبان کمک بگیرید. مشاوره آنلاین نیز در دسترس است.

تمرین پیشنهادی:

تمرین "نامه به خودم در آینده":
به خودتان در ۵ سال آینده نامه بنویسید. در آن بنویسید چطور این روزهای سخت را پشت سر گذاشتید؟ چه چیزهایی یاد گرفتید؟ چه کسی شدید؟ این تمرین امیدآفرین است و تاب‌آوری آینده‌نگرانه را تقویت می‌کند.

نتیجه‌گیری

مهاجرت اگرچه یک تکان روانی و اجتماعی بزرگ است، اما فرصتی است برای شکوفایی. تاب‌آوری در مهاجرت یعنی آموختنِ رقصیدن در باران، نه صبر برای اتمام طوفان. با بهره‌گیری از مهارت‌های روانی، حمایت اجتماعی، معنویت و نگاه واقع‌گرایانه، می‌توان از یک مهاجرت سخت، یک مسیر رشد ساخت.

منبع 1      منبع 2   منبع 3