همانطور که می‌دانید ما ژن‌هایمان را از والدین و اجداد خود به ارث می‌بریم. یعنی نسل به نسل این ژنها منتقل می‌شوند. اگر ما الگوهای رفتاری وذهنی‌مان را مثل یک بسته اطلاعات ژنی در نظر بگیریم، هر واحد آن که به دیگران منتقل شود و دیگران از آن تقلید کنند را مِمِ(meme) می‌نامیم. که در فارسی به آن میم می‌گویند. نمونه‌هایی از میم‌ها همان ویژگی های فرهنگی ما هستند. مثل باورها، زبان، تکه کلام‌ها، مد لباس، رسم و رسوم و... .

واژه مم(meme) برای اولین بار در کتاب ریچارد داوکینز به معنی تقلید کردن پدید آمد. مانند بسیاری از کلمات در زبان انگلیسی، کلمه "meme" در طول زمان دستخوش تغییر معنایی شده است. جنیفر نیکز، دانشیار و مدیر مطالعات کارشناسی در دپارتمان زبان‌شناسی دانشگاه جورج‌تاون، می‌گوید: در دنیایی که از اینترنت اشباع شده است، «میم‌ها و معانی آن‌ها توسط چندین کاربر در یک زمینه اجتماعی ساخته می‌شوند».

فایل صوتی مقاله را اینجا بشنوید.

چرا مم به وجود آمد؟

وظیفه مغزما حفظ بقای ماست. طبق روانشناسی تکاملی هر رفتاری که کارآمد باشد( باعث بقای ما باشد) باقی می‌ماند و به نسل های بعدی منتقل می‌شود و هر رفتاری که ناکارآمد باشد متوقف می‌شود و به نسل بعدی منتقل نمی‌یابد. مِمِ تلاشی بود تا این مسئله بررسی شود که چرا برخی از رفتارها یا باورها باوجود اینکه ناکارآمد هستند( باعث آسیب به ما می‌شوند) اما رواج پیدا کردند و نسل به نسل در حال انتقال هستند؟ در نگاه اول بعضی الگوها بدون معنا به نظر می‌آید ولی با پیشرفت علم دلیل آن را یافته اند.

مثال هایی از پدیده های عجیب

یکی از اتفاقات عجیب در طبیعت این است که مورچه ها به بالای یک ساقه می‌روند و صبر می‌کنند تا یک علف خوار ( مثل گاو یا گوسفند) بیاید و این علف را بخورد. اما دلیل این کار چیست؟ این رفتار به واسطه انگلی به نام لنست فلوک ایجاد می‌شود. این انگل چون بخشی از چرخه تولیدمثل خود را باید در بدن علف‌خوار بگذراند وارد بدن مورچه می‌شود و روی سیستم عصبی مورچه کار می‌کند تا این کار را برای او انجام دهد. مثال دیگر ویروس سرماخوردگی است که در بدن ما باعث عطسه و سرفه می‌شود تا به دیگران منتقل شود و بقا یابد.

علت اصلی

ریچارد داوکینز متوجه شد که بعضی از باورهای انسانی هم اینگونه عمل می‌کنند . یعنی به چند میزبان آسیب وارد می‌کنند تا خود آن باور یا الگوی رفتاری باقی بماند و ادامه پیدا کند. به طور مثال مسئله شهادت طلبی یک مسئله‌ای است که باعث از بین رفتن شخص می‌شود اما باور شهادت طلبی باقی می‌ماند و به نسل های بعدی انتقال می یابد.

از آنجایی که مم‌ها بر پایه ایده‌ها و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه ساخته می‌شوند، آن‌ها می‌توانند تأثیر بسزایی بر آگاهی عمومی و دیدگاه‌های اجتماعی داشته باشند. همچنین، به عنوان یک وسیله ارتباطی، میم‌ها می‌توانند به تسهیل فرآیند ارتباطات اجتماعی و ایجاد ارتباطات بین فرهنگ‌ها و زبان‌های مختلف کمک کنند.

در کل، میم‌ها به عنوان یک رسانه فرهنگی و اجتماعی، نه تنها ابزاری برای بیان افکار و ایده‌ها، بلکه به عنوان یک عنصر مهم در فرآیند ارتباطات اجتماعی و فرهنگ‌سازی در دنیای مدرن مورد توجه قرار می‌گیرند.

ویژگی های مم

میم ها برای اینکه باقی بمانند و در دنیای رقابت حذف نشوند باید یک سری ویژگی‌ها داشته باشند.

• ماندگاری: طبیعی است که هر چه الگو ما بیشتر تکرار شود ماندگاری و تکثیر بیشتری می‌یابد.
• زایایی: هرچه سرعت تکثیر شدن بالاتر باشد تعداد تکثیر هم بالا می‌رود.
• امانت: هرچه این تکثیر بیشتر شبیه نسخه اصلی باشد امکان تکثیر نسخه اصلی بالاتر می‌رود.

طبق گفته خانم سوزان بلکمور روانشناس انگلیسی، میم‌ها باعث وابستگی اجتماعی و گروهی می‌شوند.

به طور مثال زندگی یک فرد مذهبی بدون وجود روحانیون. مذاهب همگی سیستم های میمی هستند. چرا روحانی‌ها را مثال زدیم؟ چون آنها با اشتیاق وقت خود را صرف پاسخ‌گویی به سوالات دینی مردم می‌کنند و انتقال اطلاعات می‌کنند.

در مورد مثال ایثار هم می‌توان گفت که انسان ها از خودگذشتگی می‌کنند تا از این طریق میم‌های خود را  راحت‌تر به دیگران منتقل کنند.

سخن پایانی:

مفهوم میم، به عنوان یک پدیده فرهنگی و اجتماعی، در دنیای امروزی از اهمیت بالایی برخوردار است. از آغاز تاکنون، میم‌ها نه تنها به عنوان یک پدیده اینترنتی، بلکه به عنوان یک الگوی رفتاری و باور مورد بررسی قرار گرفته‌اند. این پدیده می‌تواند رفتارها و باورهایی را که ممکن است ناکارآمد به نظر برسند، در جامعه حفظ کند و باعث ایجاد ارتباطات اجتماعی و وابستگی‌های گروهی می‌شود. با توجه به ویژگی‌های ماندگاری، زایایی، و امانت در میم‌ها، مشخص است که این الگوهای رفتاری با تکثیر و گسترش خود، توانسته‌اند جایگاهی مستقل و پایدار در فرهنگ جامعه بیابند. همچنین، نقش میم‌ها در افزایش وابستگی اجتماعی و ترویج ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی را نمی‌توان نادیده گرفت.

از این رو، درک عمیق‌تر از مفهوم میم و نحوه‌ی تأثیرگذاری آن در جوامع مختلف، اهمیت بالایی دارد. این درک، به ما کمک می‌کند تا الگوهای رفتاری و باورهایی که در جامعه گسترش می‌یابند را بهتر درک کرده و به‌صورت سازنده‌تری برای شکل‌دهی به آینده‌ی جوامع و فرهنگ‌ها اقدام کنیم.

سوالات متداول:

۱. مفهوم میم چیست؟

پاسخ: میم به الگوهای رفتاری، باورها، یا الگوهای فرهنگی اطلاق می‌شود که از یک فرد به فرد دیگر منتقل شده و در جامعه گسترش یافته‌اند.

۲. چرا میم‌ها در جوامع مختلف مورد توجه قرار می‌گیرند؟

پاسخ: میم‌ها به عنوان الگوهای رفتاری و باورهایی که با تکرار و تکثیر در جامعه پایداری یافته‌اند، نقش مهمی در ایجاد وابستگی اجتماعی و ترویج ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی دارند.

۳. چه ویژگی‌هایی باعث ماندگاری و پراکندگی بیشتر میم‌ها می‌شوند؟

پاسخ: ویژگی‌های ماندگاری، زایایی، و امانت از جمله عواملی هستند که باعث ماندگاری و پراکندگی بیشتر میم‌ها می‌شوند.

منبع