دروغ یا معکوس سازی واقعیت امری نیست که از بدو تولد در کودک موجود باشد. کودک در ابتدای ورود به دنیا لوحی است سفید و سرشار از پاکی و صداقت اما به مرور زمان با الگوگیری از والدین و اطرافیان می‌آموزد که می‌تواند حقیقت را وارونه جلوه دهد و به ناراستی معتاد می‌گردد. از این رو می‌توان به جرأت بیان داشت که بنیان دروغ‌گویی از خانواده آغاز می‌گردد.

تعریف دروغ گویی

بعضى دروغ گویی را به معناى عدم مطابقت محتواى سخن با واقعیت ذکر کرده اند، در حالى که بعضى دیگر آن را عدم مطابقت با تشخیص و اعتقاد گوینده مى دانند. دروغ، سخن بر خلاف حقیقت است و دروغگو کسى است که بر خلاف حقیقت،خبرى می ‏دهد.

این ویژگی ناپسند از صفات زبان است و دروغگویى از صفات سخنگو ولی این دو همیشه باهم یار نیستند. یعنی این که می ‏شود سخنى دروغ باشد، ولى گوینده‏ اش دروغگو نباشد، چنان که‏ ممکن است کسى دروغگو باشد، ولى سخنش دروغ نباشد، بلکه راست و مطابق‏ حقیقت‏ باشد. این صفت مخصوص انسان های دو رو و منافق است که دل و زبانشان با هم یکی نیست. دروغ علاوه بر بعد زبانی شیوه‌های دیگری هم دارد. مواردی مثل اشاره، سکوت، نگارش، تدلیس و زیبا جلوه‌ دادن، تعارف، تعریف با حذف واضافه، تحریف و کتمان.

انواع دروغ

دروغ اقسام گوناگونی دارد که از آن میان می‌توان به: دروغ‌گویی زبانی، ریا و تظاهر، نفاق و دورویی، کتمان حقیقت، نقض عهد و پیمان و هر چیز نادرست و ناراستی اشاره کرد.

‌‌در دروغ گفتن دو رفتار متفاوت را می‌توان تشخیص داد : ‌‌فردی که از روی حسادت و برای بالا بردن مقام خود دست به این کار می زند و فردی که بی ‌غرض است و به قول ما ایرانی ها از نوع مصلحتی است. که در ادامه به توضیح این دو گونه می پردازیم.

دروغ عمدی و مغرضانه

نوع ‌اول: دروغی که از روی خود خواهی و غیظ است و در موارد زیر به کار می‌بریم :

‌‌ ‌‌۱ زمانی که می‌خواهیم یک تصویر خوب و عالی و دروغین از خود در برابر مخاطبمان بسازیم. اما چگونه این ‌کار را انجام می‌دهیم؟ واقعیت را در زمینه ی استعدادها یا توانایی های مالی مان نمی گوییم.  عیب‌های خود را به ‌خوبی ها تبدیل می‌کنیم و راجع به آنها با افتخار صحبت می‌کنیم .

‌ ‌‌۲ برای به دست آوردن یک پست یا شغل ادعای کذب می‌کنیم و یا برای فروختن مالی که به ما تعلق دارد توضیحاتی را ذکر می‌کنیم که حقیقت ندارد. فقط برای اینکه جنس خود را به قیمت بالاتری بفروشیم این کار ‌را انجام می‌دهیم .

‌‌۳. به خاطر کاری که انجام داده ایم دروغ می گوییم که مجازات نشویم. که بیشتر بین بچه‌های ‌کوچک و نوجوانان باب است.

دروغ غیر عمدی و دوستانه

نوع دوم: دروغی است که به نیت و قصد بدی نیست و می‌توان گفت بیشتر نوع دوستانه است.

زمانی اتفاق می افتد که می‌خواهیم کسی را ناراحت نکنیم. مثلا وقتی کسی نظر ما را ‌درباره لباس جدیدش یا مدل کوتاهی موهایش می‌پرسد شاید آن مدل و آن لباس به او نیاید اما برای ‌اینکه او را ناراحت نکنیم از دروغ استفاده می کنیم. چون مسلما هر کسی سلیقه خود را دارد و نباید سلیقه ‌خودمان را به کسی تحمیل کنیم. گاهی هم در شرایط خاص، خبر بدی را تبدیل به خبر خوب می کنیم تا شخصی را الکی و به خاطر شنیدن آن خوشحال کنیم.

روان شناسان در علم روان شناسی این ‌عمل را ”دروغ دفاعی” می‌نامند . اما چرا دفاعی؟ چون در نهایت ، هدف ما این است که ‌رابطه خود را با دیگران حفظ کنیم و این رابطه از بین نرود. می‌ترسیم از ‌طرف دیگران مورد بی مهری قرار بگیریم و آنها دیگر ما را دوست نداشته باشند و برای ادامه ‌داشتن ارتباطاتمان با دیگران نظرات خود را پنهان می‌کنیم تا همچنان مثل همیشه باشیم .

گاهی اوقات برای اینکه همسر یا شریک عاطفی خود را نرنجانیم و چون از حساسیت های او مطلعیم و نمی توانیم به شیوه ی صحیحی از مواضع و عقاید و تمایلات خود دفاع کنیم به راحتی به دروغ متوسل می شویم یا حقیقتی را کتمان می کنیم و خود را از توضیحات اضافه و بحث و جدل رها می کنیم. توضیحات رایج پس از افشای آن این است که «نمی خواستم بحث و جدلی شود یا نمی خواستم برنجی و…. »

نتیجه:

دروغگویی مکانیزمی آموختنی است. چرا که فطرت انسان به راستی و راستگویی متمایل است. اما آموزش های کودکی و تهدید و ترس، صداقت را از بین می برد. همچنین تمایل انسان به مراقبت از خود را بیشتر می کند و در نهایت ما از خود ناروراستی را بروز می دهیم. اگرچه هدف دروغ غیر عمدی یا دفاعی با عمدی یا کلاهبردارانه متفاوت است، اما در نهایت اثر وضعی خود را می گذارد و هرچند نیت نزدیکی و صمیمیت بیشتر به فرد مقابل است اما بعد از کشف آن، این نیت نه تنها برآورده نخواهد شد، بلکه جدایی بیشتری به همراه سرخوردگی و سلب اعتماد را درپی خواهد داشت.